นายจ๊าบ แซ่เล่ เด็กหนุ่มจากกวางตุ้ง

นายจ๊าบ (หรือจับ) แซ่เล่ ถือเป็นต้นสกุล 'เลขะกุล' ในสยาม เพราะต่อมาภายหลังบุตรชายคนหนึ่งของเขาคือ หลวงศุภไสยสโมธาน ได้รับพระราชทานนามสกุลเลขะกุล จากในหลวงรัชกาลที่ 6 ตามตำนานกล่าวว่า นายจ๊าบเป็นชาวบ้านซุนเต๊ก แขวงมณฑลกวางตุ้ง ประเทศจีน น่าจะเกิดในปีพ.ศ.2356 หากนับจากอายุและปีที่เสียชีวิต

เมื่ออพยพมาจากกวางตุ้งใหม่ๆ นายจ๊าบเข้ามาตั้งถิ่นฐานที่เมืองรามันห์ ซึ่งเป็นหนึ่งในหัวเมืองประเทศราชในแหลมมลายูที่เป็นของสยามมาแต่ดั้งเดิม ก่อนที่ภายหลังจะเสียดินแดนให้อังกฤษ อัน่ประกอบด้วยปัตตานี ยะหริ่ง หนองจิก ยะลา รามันห์ ระแงะ สายบุรี กลันตัน ตรังกานู ไทรบุรี และปะลิศดังปรากฎในรูป ซึ่งหัวเมืองเหล่านี้อยู่ภายใต้การควบคุมดูแลอย่างหลวมๆของเมืองสงขลา ยกเว้นไทรบุรีและปะลิศที่อยู่ภายใต้นครศรีธรรมราช ปัจจุบันซากเมืองรามันห์น่าจะอยู่ในตำบลโกตาบารู อำเภอรามัน จังหวัดยะลา

สำหรับอาชีพหลักของนายจ๊าบคือช่างฝีมือเครื่องทองรูปพรรณ ช่างไม้ ช่างแกะสลัก ดังปรากฏหลักฐานงานช่างไม้และช่างสลักไม้ลายพันธุ์พฤกษาประดับตู้เตียงนอนแก่ พระยารามันห์ ซึ่งบุตรหลานท่านเจ้าเมืองยังเก็บรักษาไว้เป็นอนุสรณ์ แต่เดิมเมืองรามันห์นั้นมีเจ้าเมืองที่มีอำนาจปกครองโดยอิสระ รวมถึงการเก็บภาษีและเกณฑ์แรงงาน ดังนั้นจึงมักมีเหตุการณ์ที่เจ้าเมืองและเครือญาติ ใช้อำนาจในทางมิชอบก่อความทุกข์ยากแก่ราษฎรอยู่เสมอ ทำให้ภายหลัง นายจ๊าบจึงอพยพมาตั้งรกรากใหม่ในเมืองปัตตานี

เมืองปัตตานีขณะที่ นายจ๊าบ ย้ายถิ่นฐานเข้ามานั้น มีชุมชนชาวจีนตั้งเป็นหลักแหล่งมั่นคงมาก่อนในบริเวณที่เรียกว่า ‘กระดาจีนอ’ หรือ ‘ตลาดจีน’ ซึ่งก็คือบริเวณริมแม่น้ำปัตตานีที่ถนนปัตตานีภิรมย์ และถนนอาเนาะรูในปัจจุบัน ชุมชนชาวจีนที่ปัตตานีขณะนั้นมีหลวงสำเร็จกิจกรจางวาง หรือ ตันปุ่ย ที่ย้ายถิ่นฐานมาจากสงขลาเป็นหัวหน้า และเป็นผู้กำกับการเก็บส่วยสาอากรส่งเมืองสงขลา ทั้งนี้เพราะบุคคลผู้นี้ ได้รับความไว้วางใจจาก เจ้าเมืองสงขลา (เถี้ยนเส้ง) นับตั้งแต่อาสาช่วยราชการเจ้าเมืองและพระยาเพชรบุรีรบกับกบฏเมืองไทรบุรีและหัวเมืองมลายูเมื่อปีพ.ศ. 2375

นายจ๊าบตั้งบ้านเรือนอยู่ฝากทิศใต้ของถนนอาเนาะรู ตรงข้ามกับศาลเจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยวในปัจจุบัน โดยอยู่เยื้องไปทางทิศตะวันตก ต่อมาหลานสาวของนายจ๊าบคนหนึ่งชื่อจ่องเกี่ยว ก็ได้แต่งงานกับบุตรชายคนที่สามของหลวงสำเร็จกิจกรจางวาง คือ นายจู้เซียน สำหรับอาชีพของนายจ๊าบในระยะหลัง เขาได้รับแต่งตั้งเป็นนายด่านภาษีอากรหรือ ‘บานา’ ซึ่งแปลเป็นไทยว่าขุนด่าน

สำหรับชีวิตครอบครัวของ นายจ๊าบ หรือ ขุนด่านจ๊าบ เขามีถรรยาสองคนคือนางล่วนและนางกิ้มกู้ มีบุตรทั้งหมดเก้าคนดังปรากฎในสาแหรกตระกูลในหัวข้อก่อนหน้านี้ บุตรหญิงชายผู้สืบสกุลมีทายาทที่มีชื่อเสียงหลายคน อาทิ นพ.บุญส่ง เลขะกุล นายฉัตรชัย (พนมเทียน) วิเศษสุวรรณภูมิ นพ.ศัลยเวทย์ เลขะกุล บุตรหญิงคนหนึ่งคือกิ่มอิมแต่งงานกับพ่อค้าในตลาดจีนที่ชื่อ ลั้วลุก แซ่ลั้ว ผู้เป็นต้นสกุลแซ่ลั้ว(วัฒนานิกร)ในเวลาต่อมา ดังจะได้กล่าวถึงในหัวข้อต่อไป[i]

[i] ขจร เลขะกุล และอนันต์ วัฒนานิกร รุ่งอรุณแห่งชีวิตใหม่ ต้นตระกูล เลขะกุล 2459; http://www.kananurak.com